एजेन्सी । इन्स्टाग्राममा पोस्ट गरिएको यो तस्विर । कुर्सीको ह्यान्डलमा आराम गर्दै, एउटी युवती अपानवायु छाडिरहेको देखिन्छ। यो तस्विर भारतीय कलाकारले बनाएको हो । नाम हो काव्या इलाङ्गो ।

काव्या इलाङ्गो, बीबीसी संवाददाता कृतिका पतिसँग, सबै कुरा गर्छिन जसको बारेमा हामी सामान्यतया सार्वजनिक रूपमा बोल्न सक्दैनौं । तर यी कुराहरूले काव्यालाई प्रेरणा दिन्छ। उनी भन्छिन्, ‘मानिसहरूले तपाइँलाई तपाइँको अश्लीलतालाई सार्वजनिक फोरमहरूमा खुलासा नगर्न सल्लाह दिन्छन्, तर मलाई विश्वास छ कला रूढिवादी सोचलाई प्रश्न गर्नको लागि एक शक्तिशाली माध्यम हुन सक्छ।’

शताब्दी पुरानो समस्या
काव्या इलाङ्गोले सामाजिक सञ्जाल प्लेटफर्ममा यस्तै कलात्मक फोटामार्फत व्यंग्य गरेर मानिसहरूको ध्यान खिच्न सफल भएकी छन्। ‘शताब्दी पुरानो समस्या’ भएकाले यस्ता समस्या उठाउछिन् । उनी सामाजिक सञ्जालमा उपस्थित भीडमा आफ्नो कलाले फरक स्थान बनाउन चाहन्छिन् । काव्या सामाजिक सञ्जालमा देखिने सुन्दर तस्बिर, सेल्फी र विदेशका सन्देशहरू बाहेक अन्तर्क्रियात्मक र कठिन विषयहरू बाहिर ल्याउन चाहन्छिन्।

उनका अधिकांश चित्रहरू हात र खुट्टामा कपाल भएका खैरो छाला भएका महिला हुन् । यो सौन्दर्य उद्योग र सामाजिक सञ्जालले पनि शरीर वरिपरि सिर्जना गर्न खोजेको असुरक्षाको पर्दाफाश गर्ने जानाजानी प्रयास हो।

फोहोरी मानिएका विषयमा कुरा गर्दै
यस्तै एउटा स्केचले महिलालाई चित्रण गरेको छ। रातो रेखाको माध्यमबाट उनको शरीरका विभिन्न अंगहरूमा ध्यान खिचिएको छ। यी मध्ये एक रेखाले उनको तिघ्रामा ध्यान खिच्छ। यसमा ‘बियोन्सको तिघ्रा’ लेखिएको छ। यसको साथमा थम्ब्स डाउन (थम्ब्स डाउन इशारा) इमोजी पनि छ।

उनी भन्छिन्, ‘व्यक्तिगत रूपमा’ म विश्वास गर्छु कि हामीले यस्ता फोहोरी मानिएका मुद्दाहरूको बारेमा जति निष्पक्ष र अर्थपूर्ण कुरा गर्छौं, समाजमा उनीहरूलाई छलफल गर्न त्यति नै सजिलो हुन्छ।

कहिलेकाहीँ यसमा अपानवायु छोड्ने जस्ता ‘सहज निषेध’ पनि समावेश हुन्छ। यद्यपि, उनी एक्लोपन र मानसिक रोग जस्ता धेरै कठिन समस्याहरूमा पनि छुन्छिन् ।

सामाजिक संजाल
काव्या इलाङ्गो भन्छिन्, ‘हामी अझै पनि उदासी र डिप्रेसन र एक्लोपन वा कुनै पनि प्रकारको लत जस्ता मुद्दाहरूको बारेमा खुलेर कुरा गर्न धेरै असहज महसुस गर्छौं।’

उनको परियोजना ३ज्ञण्ण्मबथकयामष्चतथबिगलमचथ ले इमानदारीपूर्वक त्यस्ता सबै समस्याहरूको विश्लेषण गर्दछ। उनी भन्छिन्, ‘सुरुमा यो प्रोजेक्टमार्फत सामाजिक सञ्जालमा हावी भएका विषयहरूलाई प्यारोडी गर्ने मेरो मनसाय थियो ।’ उनको काम प्रायः हास्य वा व्यंग्य हो, तर यसले ‘सधैं अनलाइन पुस्ता’ भनिने पुस्ताको चिन्तालाई पनि झल्काउँछ।

क्याप्सनमा उनले मोबाइल फोन र सामाजिक सञ्जालको जालमा फसेको अनुभूति व्यक्त गरेकी छिन्, जहाँ लगातार स्क्रोलिङले एक्लोपनको अनुभूति गराउँछ।

मुलधारका मिडिया
काव्य भन्छिन्, ‘हाम्रो पुस्ताले हास्य, मेम्स, स्ट्यान्डअप कमेडी, व्यंग्य र मजाकिया फेसबुक पेजहरू मार्फत हजारौं वर्ष पुराना यी काला समस्याहरूको समाधान खोज्छ।’ धेरै पटक, पोडकास्ट, वेब सिरिज, ब्लग जस्ता वैकल्पिक माध्यमहरू मार्फत समस्याहरू समाधान गर्ने प्रयासहरू गरिन्छ।

उनी भन्छिन् कि यहाँ मुलधाराको मिडिया धेरै पछाडि छ। मानसिक रोगजस्ता संवेदनशील विषयका बारेमा मात्रै स्टिरियोटाइप गरिएको सोच नै अगाडि आउँछ । उनीहरूले आफूलाई चाहिएको विषयमा महत्त्व पाइरहेका छैनन्।’ काव्या इलाङ्गो सामाजिक सञ्जाललाई आफ्नो कामको लागि उत्प्रेरक र महत्त्वपूर्ण प्लेटफर्म मान्छिन्।

अनलाइन जीवनको अनुभवका आधारमा उनले थुप्रै स्केच बनाएकी छन् । उनी भन्छिन्, ‘अनुमान र प्रमाणीकरणको औजार हुनुको बावजुद यो एक शक्तिशाली माध्यम हो जसले साझा अनुभवहरूलाई अगाडि ल्याउँछ।’

‘जीवनका अँध्यारो पक्ष’मा मात्र ध्यान दिनुको कारण के हो ? भनेर सोधिएको प्रश्नमा पनि आफूले सकारात्मक प्रतिक्रिया पाएको उनी बताउँछिन् । उनी भन्छिन्, ‘धेरै अपरिचितहरूले मलाई आफूले भोगिरहेको समस्याको महसुस गराएको प्रतिक्रिया गरिरहेका छन् ।