एजेन्सी, १२ असोज । एसियाली छिमेकीहरूसँगको बढ्दो व्यापार र अर्बौं डलरको अन्तर्राष्ट्रिय सहायताका कारण अफगानिस्तानको मुद्रा पछिल्लो त्रैमासिकमा ब्लुमबर्गको विश्वव्यापी रैंकिंगमा शीर्ष स्थानमा पुगेको छ । गरिबी र भोकमरीसँग लडिरहेको देशमा यस्तो हुनु कुनै आश्चर्यभन्दा कम होइन ।

अगस्ट १५, २०२१ मा, तालिबान लडाकुहरू काबुलमा लगभग कुनै पनि विरोध बिना प्रवेश गरे र अशरफ घानीको पश्चिमी समर्थित सरकारलाई सत्ताबाट हटाए । तत्कालीन राष्ट्रपति असरफ घानी देश छोडेर भाग्नुपरेको थियो ।

अमेरिका र पश्चिमी देशहरू अफगानिस्तान छोड्न हतारमा थिए । काबुल एयरपोर्टमा मेलाको अवस्थाजस्तो देखिएको थियो । हजारौं अफगानीहरू देश छोड्ने योजनामा एयरपोर्टमा थिए ।
पूरै देशमा भागदौडकोे वातावरण थियो त्यसमा पनि काबुल एयरपोर्टमा पूर्ण अराजकता थियो ।

तर, सबै नाटकीय घटनाक्रमपछि तालिबानले बिस्तारै देशमा आफ्नो दोस्रो इनिङ्स सुरु गरे पनि अन्तर्राष्ट्रिय मान्यताविना देश चलाउन सजिलो थिएन र छैन ।

तालिबानका सहयोगी भनिने छिमेकीहरूले पनि अफगानिस्तानको नयाँ सरकारलाई अहिलेसम्म मान्यता दिएका छैनन् । यो अन्तर्राष्ट्रिय मान्यताविना अफगानिस्तानको अर्थतन्त्रमा सबैभन्दा बढी असर परेको छ किनभने निर्बाध आयात–निर्यात नगरी सरकारले कसरी आम्दानी गर्ने ?

गरिबीको बीचमा शक्ति
अहिले अफगानिस्तान विश्वको गरिब राष्ट्रमध्ये एक हो । विश्व बैंकका अनुसार अफगानिस्तानी निरक्षरता, रोजगारीको अभाव र आधारभूत जीवनयापन सेवाको अभावसँग संघर्ष गरिरहेको छ ।

संयुक्त राष्ट्रसंघका अनुसार ३ करोड ४० लाख अफगानीहरू गरिबीमा बाँचिरहेका छन् । सन् २०२० मा यो संख्या १.५ करोड मात्र थियो । करिब चार करोड जनसंख्या भएको देशमा यो ठूलो संख्या हो ।
यी सबै निराशाहरूको बीचमा, अफगानिस्तानको मुद्रा अफगानीको बल एक आश्चर्यजनक समाचार जस्तो देखिन्छ । ब्लुमबर्गको रिपोर्ट अनुसार अफगान मुद्रा अफगानी यस त्रैमासिकमा विश्वको बलियो मुद्रा साबित भएको छ ।

आजको मूल्य अनुसार एक अफगानीको मुल्य ३.७२ पाकिस्तानी रुपैयाँ छ । पछिल्लो तीन महिनामा यो मुद्रा ९ प्रतिशतले बलियो भएको छ । त्यसैगरी एक डलरका लागि करिब ७९ अफगानिस्तानी तिर्नुपर्छ भने भारतमा एक डलरको मूल्य ८० रुपैयाँभन्दा बढी छ ।

कारण के हो ?
दुई वर्षअघि सत्तामा आएपछि तालिबानले अफगानिस्तानलाई बलियो बनाउन धेरै कदम चालेको छ । जसमा देशभित्रै भुक्तानका लागि डलर र पाकिस्तानी रुपैयाँको प्रयोग पूर्ण रूपमा बन्द गर्ने जस्ता कुरा समावेश छ ।

तालिबानले अनलाइन व्यापारलाई गैरकानूनी घोषणा गरेको छ र उल्लङ्घन गर्नेहरूलाई जेल हालेको छ ।

ब्लूमबर्गको तथ्याङ्कका अनुसार मुद्रा, अन्तर्राष्ट्रिय सहायता रकम र बाँकी भुक्तानीमा बलियो नियन्त्रणका कारण अफगान मुद्रा अफगानी यस त्रैमासिकमा ९ प्रतिशतले बलियो भएको छ ।

वाशिंगटनमा दक्षिण एसियाली मामिलाका विशेषज्ञ कामरान बुखारीले ब्लूमबर्गलाई भने, ‘मुद्रामाथि तालिबानको पूर्ण नियन्त्रणले काम गरिरहेको छ, तर आर्थिक, सामाजिक र राजनीतिक अस्थिरताले मुद्राको यो सुदृढीकरणले छोटो अवधिको फाइदा मात्र पु¥याउँछ ।’

अफगानिस्तानको अधिकांश सम्पत्ति अन्तर्राष्ट्रिय सहायता रकमबाट आउँछ । यसमध्ये धेरैजसो सहयोग संयुक्त राष्ट्र संघ मार्फत पुग्छ ।

संयुक्त राष्ट्र संघको सहायता
संयुक्त राष्ट्रसंघका अनुसार अफगानिस्तानलाई यस वर्ष करिब ३.२ अर्ब अमेरिकी डलरको सहायता चाहिन्छ । यसमध्ये अफगानिस्तानलाई १.१ अर्ब डलर दिइएको छ ।

सन् २०२१ मा अफगानिस्तानमा सत्ता परिवर्तन भएदेखि नै संयुक्त राष्ट्र संघले ५.८ अर्ब डलर सहयोग गरेको छ । विश्व बैंकले यो वर्षदेखि मुलुकको अर्थतन्त्र संकुचन हुन नदिने र सन् २०२५ सम्ममा यसको वृद्धिदर दुईदेखि तीन प्रतिशत पुग्न सक्ने अनुमान गरेको छ ।

बलियो मुद्राले अर्थव्यवस्थालाई बलियो बनाउँछ किनभने यसले मुद्रास्फीतिलाई पनि नियन्त्रणमा राख्छ । तर विश्व बैंकले महिला उत्पीडनको रिपोर्ट आएपछि अफगानिस्तानलाई दिइने सहायतामा कटौती हुन सक्ने चेतावनी दिएको छ ।

मुद्रा बजार र मनी चेन्जर
अफगानिस्तानमा, विदेशी मुद्रा व्यापार मनी चेन्जरहरू मार्फत चलाइन्छ । यी मानिसहरूलाई त्यहाँ साहूकार भनिन्छ । सराफा बजारमा मुद्राको थुप्रो हुन्छ । यी बजारहरू गाउँदेखि सहरसम्म पाइन्छ ।

आजकल, काबुलको सराई शाहजादा बजार अफगानिस्तानको अर्थतन्त्रको केन्द्र बनेको छ । यस बजारमा दैनिक करोडौं रुपैयाँको कारोबार हुने गरेको छ भने राष्ट्र बैंकले मुद्रा सटहीको कुनै सीमा तोकेको छैन ।

विश्व बैंकका अनुसार अफगानिस्तानको वित्तीय सेवाहरूमा कुनै नियमन छैन । नामुस जहीरले विश्व बैंकको ब्लगमा लेखेका छन्, ‘नियमन नहुँदा मुद्रा विनिमयको अधिकांश काम हवालामार्फत हुने गरेको छ ।’

तालिबान फिर्ता भएपछि अधिकांश शिक्षित व्यक्तिले देश छाडेका छन् । देशको केन्द्रीय बैंक (अफगानिस्तान बैंक) विज्ञहरूको अभाव छ । यस कारणले, देशमा आतंक कोष र मनी लान्ड्रिङको खतरा रहन्छ ।
पाकिस्तानबाट तस्करी हुँदै अफगानिस्तान पुग्ने डलर तालिबान शासनको लाइफलाइन जस्तै हो ।

अफगानिस्तानको खनिज स्रोतहरू
संयुक्त राष्ट्र संघबाट प्राप्त सहयोग बाहेक अफगानिस्तानसँग लिथियम जस्ता बहुमूल्य प्राकृतिक स्रोतहरू छन् । एक अनुमान अनुसार देशमा तीन ट्रिलियन अमेरिकी डलर बराबरको लिथियम भण्डार छ ।
ब्रुकिङ्स इन्स्टिच्युटका अनुसार चीनले यो विशाल भण्डारमा नजर गाडीरहेको छ । यस महिना अफगानिस्तानमा फलाम र सुन खानी उत्खननका लागि चीन, बेलायत र टर्कीका कम्पनीहरूलाई ६.५ अर्ब डलरको ठेक्का दिइएको छ ।

जनवरीमा, तालिबानले चीनसँग तेल अन्वेषणको लागि सम्झौता पनि गरेको थियो ।

यसबाहेक अफगानिस्तानमा चीनको बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभको विस्तारले त्यहाँको पूर्वाधारमा पनि ठूलो लगानी ल्याउने सम्भावना छ ।

बुधबार (सेप्टेम्बर २७) दिउँसो एक अमेरिकी डलरको मूल्य ८३.२१ भारतीय रुपैयाँ थियो । यसको तुलनामा, तपाइँ एक अमेरिकी डलरमा ७८.३९ अफगानिस्तानको मुद्रा किन्न सक्नुहुन्छ ।
यसको मतलब, आजको रूपमा, अफगान मुद्रा अफगानी भारतीय रुपैयाँ भन्दा बलियो छ । तर हामीले माथि पढेझैं यसको कारण बलियो अर्थतन्त्र नभई अन्य कारणहरू हुन् । (बिबिसीबाट)