एजेन्सी, १४ असोज । अमेरिकी डलर अन्य मुद्राको तुलनामा विगत दशकहरूमा सबैभन्दा महंगो भएको छ। यसको मतलब यो हो कि डलर किन्न धेरै महँगो भएको छ, र एक डलरले अब पहिले भन्दा धेरै पाउन्ड, यूरो वा येन किन्न सक्छ । यसले विश्वभरका व्यवसाय र घरहरूलाई असर गरिरहेको छ।

डलर इन्डेक्स डिएक्सवाई ले अमेरिकी डलरलाई विश्वका अन्य छवटा मुद्रासँग तुलना गर्छ। यसमा यूरो, पाउन्ड र येन पर्दछन् । डिएक्सवाई २०२२ मा १५ प्रतिशत बढेको छ । यी तथ्याङ्कहरूले डलरको भाउ विगत २० वर्षयताकै उच्च रहेको देखाउँछ । बढ्दो मूल्यलाई नियन्त्रण गर्न अमेरिकाको केन्द्रीय बैंकले यस वर्ष धेरै पटक ब्याजदर बढाएको छ ।

यसले डलर प्रयोग गर्ने वित्तीय उत्पादनहरूबाट आम्दानी बढेको छ । यसको एउटा उदाहरण अमेरिकी सरकारी बन्धन हो । बन्डहरू सरकार र कम्पनीहरूका लागि भविष्यमा ब्याजसहित पैसा फिर्ता गर्ने वाचाको साथ पैसा उधारो दिने एउटा तरिका हो । सरकारी ऋणपत्र सामान्यतया सुरक्षित मानिन्छ ।

हालका दिनहरूमा, लगानीकर्ताहरूले अमेरिकी बन्डहरू किन्न लाखौं डलर खर्च गरिरहेका छन् । उनीहरूले यी बन्डहरू किन्न डलर खर्च गर्नुपर्नेछ, र बढ्दो मागले डलरको मूल्य उकालो लाग्योे । जब लगानीकर्ताहरूले डलर किन्न अन्य मुद्राहरू प्रयोग गर्छन्, ती मुद्राहरूको मूल्यमा गिरावट आउँछन् ।

विश्व अर्थतन्त्र संकटमा परेको बेला पनि लगानीकर्ताहरू डलर किन्न चाहन्छन् । यसको कारण अमेरिकी अर्थतन्त्र धेरै ठूलो छ र यसलाई ‘सुरक्षित स्थान’ मानिन्छ। जसका कारण पनि भाउ बढेको छ । तेलको मूल्य वृद्धिका कारण युरोप र एसियाका धेरै अर्थतन्त्र समस्यामा परेका छन् ।

अमेरिकामा पछिल्लो ६ महिनामा मूल्यवृद्धिको प्रभाव त्यति देखिएको छैन । पछिल्लो तीन महिनामा अमेरिकाको अर्थतन्त्र पनि संकुचित भएको छ तर कम्पनीहरूमा कामदार हायरिङ भइरहेको छ, यसलाई बढ्दो विश्वासका रूपमा हेरिएको छ ।

सेप्टेम्बर २६ मा, पाउन्ड डलरको तुलनामा रेकर्ड स्तरमा झर्यो, यसको मूल्य १.०३ थियो। त्यसयता केही सुधार भएको छैन । वर्षको सुरुवातदेखि पाउन्ड २० प्रतिशतले घटेको छ। यसपछि बेलायतका अर्थमन्त्री क्वासी क्वार्टेङले ४५ अर्ब पाउण्डको कर कटौतीसहितको मिनी बजेट ल्याएका थिए । यसका साथै उनले व्यापार र घरमा विद्युत् अनुदान दिने घोषणा पनि गरे ।

उनले थप कर कटौती हुन सक्ने संकेत गरे । धेरै लगानीकर्ताहरूले बेलायतको ऋणपत्र र अन्य सम्पत्तिहरू बेचेका छन् किनभने उनीहरूलाई डर छ कि अर्थमन्त्रीको कदमले सरकारी उधारो धेरै बढ्न सक्छ । जसका कारण पाउण्डको भाउ पनि घट्यो ।

डलर महंगिदा कसरी कमजोर मुद्राहरूलाई असर गर्छ ?
पाउन्ड जस्तै, जापानी येन डलरको तुलनामा २० प्रतिशत, र यूरो १५ प्रतिशतले घटेको छ । कमजोर मुद्रा भएका देशहरूले बलियो डलरबाट फाइदा लिन्छन् किनभने तिनीहरूका लागि सामान र सेवाहरू बेच्न सस्तो हुन्छ । यसले निर्यात बढाउँछ ।

तर, यसको अर्थ अमेरिकाबाट हुने निर्यात महँगो भएको पनि हो । तेलको मूल्य अमेरिकी डलरमा तय हुने भएकाले धेरै देशमा तेल महँगो भएको छ । उदाहरणका लागि, बेलायतमा वर्षको सुरुमा एक लिटर पेट्रोलको औसत मूल्य १.४६ पाउण्ड थियो, जुन १५ प्रतिशतले बढेर औसतमा १.६७ पाउण्ड पुगेको छ। जुलाईमा, यो मूल्य १.९१ डलर सँगै यसको चरममा थियो ।

सरकार र कम्पनीहरूले प्रायः अमेरिकी डलरमा उधारो लिन्छन्, किनभने यसको मूल्य सामान्यतया तिनीहरूको आफ्नै मुद्राको सापेक्ष स्थिर हुन्छ । डलरको भाउ बढेमा स्थानीय मुद्रामा ऋण तिर्न गाह्रो हुन्छ ।

बलियो डलरले अर्जेन्टिनाको सरकारमा नराम्रो प्रभाव पारेको छ । यसले अस्थायी रूपमा सामान आयातमा प्रतिबन्ध लगाएको छ। आफ्नो सुरक्षित मुद्रा सञ्चिति बचाउन उनले यो कदम चालेका हुन् ।

अन्य देशहरूले के कदम चालिरहेका छन् ?
विश्वका धेरै देशले ब्याजदर बढाएर आफ्नो मुद्राको मूल्य बढाउने प्रयास गरिरहेका छन् । बेलायतले हालसम्म २ प्रतिशत ले ब्याज दर बढाएको छ । बेलायतको केन्द्रीय बैंक बैंक अफ इङ्गल्याण्डले ब्याजदर अझै बढ्न सक्ने बताएको छ । धेरै विज्ञहरुले ब्याजदर ६ प्रतिशतसम्म जान सक्ने बताएका छन् ।

युरोपेली केन्द्रीय बैंकले ब्याजदर १.२५ प्रतिशतले बढाएको छ । ब्याजदर बृद्धिले बढ्दो भाउ घटाउन मद्दत गर्छ तर योसँगै सर्वसाधारण र व्यवसायीलाई ऋण लिन महँगो पर्न जान्छ । यसले मुद्रास्फीति घटाउन मद्दत गर्छ, तर कम्पनीहरूको नाफा घट्ने डर छ र मानिसहरूले आफ्नो जागिर गुमाउन सक्छन्।

परिवारले खर्च कटौती गर्न थाल्छ। जसका कारण मन्दीमा जाने अर्थात अर्थतन्त्र संकुचित हुने डर हुन्छ । तर हालैका दिनहरूमा, बैंक अफ इङ्गल्याण्डले पाउन्डको मूल्य घट्नु अघि बेलायतलाई मन्दीमा जाने चेतावनी दिएको थियो ।