वाशिंगटन, १८ माघ । चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुव नयाँ अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष दौडको केन्द्रमा छ। किनभने यो ठाउँमा पानीको रूपमा हिउँ हुन सक्छ। गत वर्ष चन्द्रयान–३ ले सफ्ट ल्यान्डिङ गरेको थियो । त्यसयता चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवका वारे चासो बढेको छ ।

नासाले यस क्षेत्रलाई आर्टेमिस ।।। मिशनको लागि अवतरण साइटको रूपमा चयन गरेको छ, जसले २०२५ सम्ममा मानिसहरूलाई फेरि चन्द्रमामा लैजानेछ। भविष्यमा यहाँ आधार निर्माण गर्ने योजना छ। तर त्यसको बाटोमा ठूलो अवरोध आएको छ ।

नासाको सहयोगमा गरिएको अध्ययनले खतराको घण्टी बजाएको छ। अध्ययनका अनुसार चन्द्रमाको केन्द्र बिस्तारै चिसो र संकुचित हुँदै जाँदैछ। यसको सतहमा फोल्डहरू विकास हुदैछन् । जसरी अंगूर किसमिसमा संकुचित हुन्छ।

यसले चन्द्रमाको सतहमा भूकम्पहरू निम्त्याउँछ, जुन घण्टौंसम्म रहन सक्छ। यसबाहेक पहिरो पनि जाने गर्छ । चन्द्रमाको बाँकी भाग जस्तै, दक्षिणी ध्रुव पनि भूकम्पीय घटनाहरूको जोखिममा छ जसले सम्भावित रूपमा भविष्यमा मानव आधारहरूमा खतरा निम्त्याउन सक्छ।

यस अध्ययनका प्रमुख लेखक थॉमस आर। वाटर्सले भने, ‘यो चिन्ता बढाउनको लागि होइन न त चन्द्रमाको अन्वेषणलाई निरुत्साहित गर्ने हाम्रो प्रयास हो। तर यो जान्न महत्त्वपूर्ण छ कि चन्द्रमा पूर्ण रूपमा शान्त स्थान छैन।’

चन्द्रमा कति खुम्चिया ?

अध्ययनका अनुसार विगत केही लाख वर्षमा चन्द्रमाको परिधि करिब १५० फिटले घटेको छ । यो संख्या भौगोलिक दृष्टिकोणबाट महत्त्वपूर्ण छ। चन्द्रमाको भित्री भाग अझै तातो छ, जसले यसलाई भूकम्पीय रूपमा सक्रिय बनाउँछ। ‘एक बाहिरी कोर जो पग्लिएको र चिसो छ,’ वाटर्सले भने। यो चिसो हुँदा, चन्द्रमा संकुचित हुन्छ, आन्तरिक मात्रा परिवर्तन हुन्छ, र क्रस्टले त्यो परिवर्तनलाई समायोजन गर्नुपर्छ ।’

चन्द्रमाको सतह नाजुक छ र तनावले दरारहरू निम्त्याउँछ। ूचन्द्रमालाई भौगोलिक रूपमा मृत वस्तु मानिन्छ, जहाँ अरबौं वर्षदेखि केही भएको छैन, वाटर्सले भने ।

के अब त्यहाँ मिसनमा खतराहरू हुनेछन् ?

नासाका लूनर रिकान्सिीसेंसले चन्द्रमाको सतहलाई विभिन्न उपकरणहरूद्वारा म्यापीङ गर्दैछ। एलआरओको डेटा संग, ५० वर्ष पुरानो अपोलो मिसनको डाटा अध्ययनको लागी प्रयोग गरिएको थियो ।

अस्टिनको टेक्सास विश्वविद्यालयका भूभौतिकशास्त्रका प्रोफेसर योसियो नाकामुराले चन्द्रमाको भूकम्प मानव अभियानका लागि समस्या हुनसक्ने बताए । यद्यपि उनी यस अध्ययनमा संलग्न थिएनन् ।

भूकम्प सतहबाट १० किलोमिटर तल गएको उनले बताए । यस्तो उबडखाबड खाडल भूकम्प कै कारणले हुन्छ हामीलाई थाहा छैन। भूकम्पको कारण जुनसुकै होस्, तथ्य यो छ कि यसले भविष्यका मिसनहरूका लागि खतरा निम्त्याउँछ। हामीलाई तिनीहरूको बारेमा थप डेटा चाहिन्छ।