एजेन्सी, २९ साउन । मेरठ, हाशिमपुरा निवासी अल्फिशानको घरको ढोकामा झुण्डिएको उनको महिनावारीको मितिको चार्ट छ। घरमा दाजु र बुवा पनि सँगै बस्छन् । उनीहरुको आँखा पनि बेलाबेला यही चार्टमा पर्छन् तर अहिले यो सामान्य भएको छ । हेर्छन र अगाडि बढ्छन् ।

अल्फिशानले भनिन्, ‘महिलाहरूलाई महिनावारीको बेला धेरै समस्याहरू हुन्छन्, उनीहरूलाई झर्को लाग्ने, कमजोरी र अन्य धेरै समस्याहरू हुन्छन्, तर मैले यो चार्ट घरभित्र राखेपछि सबैलाई थाहा भएको छ कि मेरो महिनावारी कहिले हो । मलाई पनि थाहा हुन्छ। यो हेरेर मैले आफ्नो ख्याल गर्न थालें। मलाई पनि समयमै थाहा हुन्छ मेरो महिनावारी ठीक समयमा भइरहेको छ कि छैन ।’

यस्तै एउटा चार्ट मेरठ निवासी अलिमाले आफ्नो कोठाको ढोकामा टाँसेकी छिन् । अलिमाको घरमा दाजु–बहिनी र बुवासहित जम्मा सात जना सदस्य छन् तर अहिले उनको परिवारका सबै सदस्यलाई अलिमाको महिनावारी भएको मिति थाहा भएको छ । अलिमा आफै भन्छिन्, ‘म शिक्षिका हुँ, घरबाहिर काम गर्छु, त्यसैले महिनावारी हुँदा महिलालाई कस्तो समस्याबाट गुज्रनुपर्छ भन्ने मलाई थाहा छ, कमसेकम घरमा पिरियड चार्ट टाँस्दा सबै सदस्यले थाहा पाएका छन् । हाम्रो अवधिको मिति र उनीहरूले अहिले हाम्रो हेरचाह गरिरहेका छन्, यो धेरै सुविधाजनक र रमाइलो छ।’

अभियानले परिवर्तन ल्यायो ?
आजकाल मेरठका विभिन्न ठाउँमा ६५ देखि ७० घरमा पिरियड चार्टहरू टाँस गरिएको छ तर यो सबै अचानक कसरी सम्भव भयो र कसरी विवाहित र अविवाहित महिलाहरू पनि आफ्नो घरमा सार्वजनिक स्थानमा यी चार्टहरू राख्ने हिम्मत गरिरहेका छन् ? सुनील जगलान, निर्देशक। एनजीओ ‘सेल्फी विथ डटर’ फाउन्डेसनले यो प्रश्नको जवाफ दिन्छ।

उनी भन्छिन्, ‘हाम्रो एनजीओ सन् २०१७ मा स्थापना भएको हो। हामीले महिलाको हितका लागि धेरै काम गर्यौं, तर पिरियड चार्टको सन्दर्भमा हामी सन् २०२० देखि उत्तर भारतको हिमाचल प्रदेश, राजस्थान, हरियाणामा सक्रिय छौं।’

उनी थप भन्छिन्, ‘हाम्रो संस्थाले महिला क्षेत्रमा शिक्षा, स्वास्थ्य, अधिकार र आर्थिक स्वतन्त्रताका लागि काम गरिरहेको छ । उनी भन्छन्, ‘महिला महिनावारी हुँदा हुने समस्याको बारेमा बारम्बार सोच्ने गर्थेँ, घरका धेरै महिला सदस्यलाई सबै समस्यामा देख्ने गर्थे, त्यसैले यो तर्फ केही गरौंकी भनेर मनमा आयो । त्यसपछि मात्र केही साथी डाक्टरसँग कुरा गरेर सल्लाह लिएपछि पिरियड चार्ट अभियान सुरु भयो ।

दुई सय पचास मध्ये १८० चार्ट च्यातिए

मेरठमा पिरियड चार्टको अभियान डिसेम्बर २०२१ देखि सुरु भएको छ। यस अभियानको पोस्टर सहरका विभिन्न स्थानमा टाँसिएको छ । यस विषयमा विद्यालय र कलेजमा सम्पर्क र छात्राहरुसँग कुराकानी भएको थियो ।

सुनील जगलान भन्छिन्, ‘हामीले डिसेम्बर २०२१ मा मेरठमा यो अभियान सुरु गरेका थियौं। हामीसँग सबै राज्यमा ३०–३५ जना महिला सदस्य टोलीमा काम गरिरहेका थियौं। हामीले गर्ल्स स्कूल, कलेजमा छात्राहरूलाई सम्पर्क गर्यौं। लाडो पञ्चायतका नामहरू आए केटीहरूलाई पञ्चायतमा केही ठाउँमा बोलाए, घर–घर पुगे, मोबाइल नम्बर लिए र व्हाट्सएप ग्रुप पनि बनाए, धेरै ठाउँमा हामीसँगै पुरुषहरू पनि सहयोग गर्न अगाडि आए।

‘हामीले सुरुमा घरमा केटीहरूलाई करिब दुई सय पचास पिरियड चार्टहरू वितरण गर्‍यौं, तर हाम्रो टोलीका सदस्यहरूले घरमा हेर्दा ६५ देखि ७० घरमा मात्रै यी चार्टहरू राखिएको पाइएको थियो, अधिकांश घरमा यी चार्टहरू च्यातिएका थिए। डाउन वा केटीहरूलाई लगाउन दिइएन, तर कतिपय घरमा महिलाको महिनावारीको मिति थाहा भएकोमा हामी सन्तुष्ट छौं। आशा छ ती महिलाहरूले त्यहाँ मद्दत पाउँछन्। सचेतना बढ्दै जाँदा यो संख्या बढ्दै जानेछ।’यी अवधिका चार्टको समर्थन र विरोधमा सबै वर्गका जनता रहेको पनि उनले बताइन् ।

पिरियड चार्टबाट छोरीहरु स्वस्थ होलान् ?

पिरियड चार्ट अभियानको उद्देश्य महिलाको स्वास्थ्य अनुगमन गर्नु पनि हो । निर्देशक सुनिल जगलानले यस्तो दाबी गरेका छन् । उनी भन्छन्, ‘हेर्नुहोस्, महिलाहरूलाई महिनावारी हुँदा धेरै समस्याहरू हुन्छन्। त्यसमा झर्कोलाग्ने, कमजोरी, थकान, शरीर दुख्ने र अन्य केही लक्षण देखिन्छन्। यसबीचमा घरका अन्य सदस्यहरूले सहयोग गर्नु आवश्यक छ। उनीहरुको खानपानमा ध्यान दिनु जरुरी छ ।

सुनिल जगलानले थप भनिन्, ‘चार्टमा पिरियड मिति लेख्ने महिलाबाट वर्षभरको चार्ट लिइने छ, पिरियडको मितिमा कुनै अनियमितता पाइएमा उनीहरुको सूची सरकारलाई पठाइनेछ । आशा र महिला स्वयंसेवकहरूलाई सहयोग गरिनेछ, ताकि त्यस्ता महिलाहरूले उपचार गर्न सकून्।’

ऋषदा चार्टको एम्बेस्डर हुन्
पिरियड चार्टलाई लिएर छोटो फिल्म पनि बनेको छ । तर, फिल्मको खर्च भने संस्थाका निर्देशक सुनिल जगलानले नै बेहोर्नु भएको छ । हिमाचल प्रदेशकी ऋषदाले यस फिल्मको मुख्य कलाकारको भूमिका निर्वाह गरेकी छन् ।

ऋषदाले भनिन्, ू२०२१ को अप्रिलमा मलाई पिरियड चार्टमा एउटा छोटो फिल्ममा काम गर्ने अफर आयो। म राजी भएँ तर जब मैले स्क्रिप्ट पढेँ, म त्यसबाट निकै प्रभावित भएँ। संयोगवश सुनील जगलानसँग मेरो कुराकानी भयो। यस विषयमा छलफल भयो, उनले मलाई पनि यो अभियानसँग जोडेर राजदूत बनाए ।