एजेन्सी, ३१ असोज । भारतको महाराष्ट्रको सांगली जिल्लाको एउटा गाउँ । नाम वडगाउँ हो । हरेक दिन साँझ सात बजे साइरन बज्छ। साइरनको आवाजले गाउँलेहरूलाई आफ्नो मोबाइल र टिभी सेटहरू बन्द गर्न संकेत गर्दछ ।

डेढ घण्टापछि अर्थात् साढे आठ बजे फेरि पञ्चायतको साइरन बज्छ । गाउँलेहरूले मोबाइल र टिभी सेटहरू ‘लत’ लागेर पुनः सुरु गर्न सक्छन् ।
गाउँका प्रमुख विजय मोहितेले बीबीसीलाई भने, ‘हामीले स्वतन्त्रता दिवसको एक दिन अघि अगस्त १४ मा निर्णय गर्यौं कि अब यो लतलाई रोक्नु पर्छ।’ ‘त्यसपछि गाउँमा साइरन बज्ने वित्तिकै टेलिभिजन सेट र मोवाइल बन्द हुन थाले,’ उनले भने ।

वडगाउँको जनसंख्या करिब तीन हजार छ । गाउँका अधिकांश मानिसहरु कृषि पेशामा आबद्ध छन् वा चिनी मिलमा काम गर्छन् ।

समस्या र समाधान
विजय मोहितेले कोभिडको समयमा बालबालिका टिभी र अनलाइन कक्षाका लागि मोबाइल फोनमा निर्भर भएको बताए । यस वर्ष विद्यालय खुलेपछि बालबालिका विद्यालय जान थालेका छन् । उनी भन्छन्, ‘बालबालिका नियमित कक्षामा जान थाले तर ठूलो समस्या भयो । विद्यालयबाट फर्किदा या त मोबाइल लिएर बस्ने कि टिभी हेर्न थाले।’

बालबालिका मात्र होइन, ठूलाहरू पनि मोबाइलमा व्यस्त हुन थाले । उनीहरुबीचको कुराकानी पनि टुंगिएको थियो । गाउँमा बस्ने वन्दना मोहितेले आफ्ना दुई छोराछोरीलाई सम्हाल्न गाह्रो भएको बताइन् । ‘दुबै बच्चाहरू या त पूर्ण रूपमा फोनमा हुन्छन् वा टिभी हेरिरहेका हुन्छन्’ उनी भन्छिन् ।

उनी भन्छिन्, ‘तर गाउँमा नयाँ नियम लागु भएपछि श्रीमानलाई कामबाट फर्केर छोराछोरीलाई पढाउन सजिलो भएको छ । अब म पनि भान्साकोठामा आरामसँग काम गर्न सक्षम छु।’

यो निर्णय कार्यान्वयन गर्न कत्तिको गाह्रो भयो ?
गाउँलेहरूलाई मोबाइल र टिभी सेट अर्थात् डिजिटल डिटक्सबाट टाढा रहन मनाउन पञ्चायतलाई त्यति सजिलो थिएन । विजय मोहिते भन्छन्, ‘पञ्चायतले पहिलोपटक गाउँलेहरुका अगाडि यो आइडिया राखेपछि पुरुषहरु हाँसेका थिए ।’ त्यसपछि पञ्चायतका मानिसहरूले गाउँका महिलाहरूलाई भेला गरे। यो क्रम जारी रह्यो भने धेरै टिभी सिरियल हेर्ने लत लाग्न सक्छ भन्ने महिलाहरुको विश्वास थियो ।

गाउँभरीका महिला केही घण्टाको लागि मोबाइल र टिभी सेट अफ गर्नुपर्छ भन्ने कुरामा उनी सहमत भए । त्यसपछि पञ्चायतको अर्को बैठक बसेर गाउँको मन्दिरमा साइरन बजाउने निर्णय भयो ।

विजय मोहिते भन्छन्, ‘यो निर्णय कार्यान्वयन गर्न सजिलो थिएन । साइरन बज्ने वित्तिकै पञ्चायतका सदस्य र गाउँलेका समूहले अहिले मोबाइल र टिभी बन्द गर भनी गाउँगाउँमा घुम्न बाध्य भएका छन् ।’