प्रवासी नेपाली श्रमिकहरूको योगदान अत्यन्त महत्वपूर्ण छ । यिनीहरूको सामाजिक, आर्थिक र सांस्कृतिक योगदानले नेपाललाई सशक्त बनाएको छ । यद्यपि, प्रवासी श्रमिकहरूको जीवनमा कठिनाइ, मानवाधिकार उल्लंघन, र शोषणका समस्या अझै कायम छन । नेपाल सरकार र अन्य सरोकारवालाहरूको कर्तव्य हो कि प्रवासी श्रमिकहरूको अधिकारको रक्षा र कामको स्थितिमा सुधार गर्ने कामलाई प्राथमिकता दिनुपर्ने आवश्यकता छ ।

सञ्जय थापा

प्रवासी नेपाली मञ्च, प्रवासमा श्रम गरिरहेका नेपाली दाजुभाइ तथा दिदीबहिनीहरूको हक–हितका लागि समर्पित संस्था हो । मञ्चले प्रवासमा रहँदा श्रमिकहरूलाई आईपर्ने रोजगारी, स्वास्थ्य, दुर्घटना र कानुनी समस्यामा सहायता पुर्याउँदै आएको छ । विशेषतः कम्पनी वा सरकारले सहयोग गर्न नसक्ने मृतक श्रमिकको शव नेपाल ल्याउने जस्तो संवेदनशील जिम्मेवारीमा पनि मञ्चले सक्रियरुपमा भूमिका खेलेको छ ।

प्रवासमा विविध कारण जीवन गुमाएका आर्थिक अवस्था कमजोर रहेका श्रमिकको परिवार र प्रवासमै पनि आर्थिक अवस्था कमजोर भएका मृतक श्रमिकको अन्त्यष्टीका लागि पनि प्रवासी नेपाली मञ्चले आर्थिक सहयोग पनि गर्दै आएको छ । समाजप्रति उत्तरदायी भावनाबाट प्रेरित भई मञ्चले हालै श्रमिक राहत कोष गठन गरेको छ । जसमा एक करोड रुपैयाँ बराबरको अक्षय कोष स्थापना गरिएको छ । यस कोषमार्फत आपतकालीन अवस्थामा श्रमिक तथा उनका परिवारलाई तत्कालै सहयोग प्रदान गरिने छ । श्रम र श्रमिकको सम्मानका लागि काम गर्दै आएको यो प्रयास सबैको सहयोग र सहकार्यले अझ प्रभावकारी बन्ने विश्वास लिएको छौं । श्रमिकहरूको आत्मसम्मान, सुरक्षाको प्रत्याभूति र समृद्धिको बाटो यही हो भन्ने हाम्रो दृढ मान्यता छ ।

आज अन्तराष्ट्रिय श्रमिक दिवस । यस अवसरमा सवैमा हार्दिक शुभकामना व्यक्त गर्न चाहन्छु । आजको दिन विश्वभरका श्रमिकहरूको संघर्ष, बलिदान र समृद्धिको प्रतीक हो । आज हामी ँ एकजुट भएर श्रमिकको कदर गर्ने अठोट गरौं र उनीहरूको कठिन परिश्रम र संघर्षको सम्मानमा हामी समाजमा अझ बढी सुधार र समृद्धिको मार्गमा अघि बढाउन सकौं ।

मजदुर आन्दोलनको ऐतिहासिक पृष्ठभूमि

मजदुर आन्दोलनको इतिहास निकै संघर्षपुर्ण र लामो छ । विश्वका धेरै देशहरूले श्रमिकको अधिकारका लागि लामो समयदेखि संघर्ष गरेका छन । विश्वमा मजदुर आन्दोलनको शुरुआत सन् १८८६ मे १ मा अमेरिकाको शिकागो शहरमा भएको थियो । त्यो समय श्रमिकहरूले ८ घण्टा कामको माग गर्दै संघर्ष गरे । तर आन्दोलन हिंसात्मक बन्यो र शिकागो मार्टियरका नाममा श्रमिकको बलिदान भयो । त्यसपछि, १ मेलाई मजदुर दिवसको रूपमा मनाउने परम्परा शुरु भयो । सार्वजनिक जीवनमा श्रमिकको महत्व र संघर्षलाई उजागर गर्न यस दिनको स्मरण गरियो । आज, १ मे श्रमिक दिवसको रूपमा विश्वभर मनाइन्छ र यसले श्रमिकको अधिकार, संघर्ष र समानताको संदेश दिन्छ ।

श्रमिकको महत्व र कथा

हामी सबैको जीवनमा श्रमिकको योगदान अनमोल छ । श्रमिकहरूले केवल ईंटा र माटो उठाउँदैनन, उनीहरूले हाम्रो भविष्य र सपना निर्माण गर्छन । हामी जहाँ उभिएका छौँ, त्यो केवल श्रमिकहरूको कठिन परिश्रमको फल हो । यसै क्रममा म एउटा सानो कथा सुनाउन चाहन्छु—एक पटक एउटा बालक एउटा निर्माणस्थलमा जान्छ र तीन जना मजदुरलाई सोध्छ ।

ऊ पहिलो मजदुरलाई सोध्छ, ‘तपाईं के गर्दै हुनुहुन्छ ? पहिलो मजदुर भन्छ, ‘म ढुंगा काट्दैछु ।’

त्यसपछि ऊ दोस्रो मजदुरलाई सोध्छ, ‘तपाईं के गर्दै हुनुहुन्छ ? दोस्रो मजदुर भन्छ, ‘म मेरो परिवारका लागि काम गरिरहेको छु ।

अन्ततः बालक तेस्रो मजदुरसँग सोध्छ, ‘तपाईं के गर्दै हुनुहुन्छ ? तेस्रो मजदुर गर्वका साथ भन्छ, ‘म एक महान मन्दिर निर्माण गरिरहेको छु ।

यस कथाबाट के सिक्न सकिन्छ भने सबै श्रमिक एउटै काम गर्दैछन, तर सोचाइ, अनुभुति र गर्व गर्ने बिषय फरक छ । श्रम केवल जीवन यापनको साधन होइन, यो आत्मसम्मान र राष्ट्र निर्माणको दृष्टिकोया हो ।

अमेरिका र अन्य देशको श्रमिक दिवस

संसारभरीका अधिकांश देशहरूले १ मेमा श्रमिक दिवस मनाउँछन । यो दिन श्रमिकहरूको संघर्ष र बलिदानको प्रतीकको रूपमा चिनिन्छ (नेपाल, भारत, फ्रान्स, अष्ट्रेलिया जस्ता देशहरूमा) । तर, अमेरिका र क्यानडा भने सेप्टेम्बरको पहिलो सोमबारमा श्रमिक दिवस मनाउँछन । यसको प्रमुख कारण सन् १८८६ मा शिकागोमा भएको हिंसात्मक श्रमिक आन्दोलनले गर्दा अमेरिका यस दिनलाई शान्तिपूर्ण र अलग शैलीमा मनाउन थाल्यो । अमेरिकाले मे १ लाई आफ्नो श्रमिक दिवसका रूपमा मान्यता दिनु भनेको हिंसा र अराजकतासँग जोडिन जानु ठान्यो । त्यसैले अमेरिका र क्यानडाले सेप्टेम्बरको पहिलो सोमबारलाई श्रमिक दिवसको रूपमा मनाउन थाले । यो विशेष निर्णय सन १८९४ मा अमेरिकी राष्ट्रपति न्चयखभच ऋभिखभबिलम द्वारा गरिएको थियो ।

समसामयिक सन्देश र यथार्थ

आजको समयमा, प्रविधि र विकासले गर्दा श्रमिकको भूमिका अझै महत्वपूर्ण हुँदै गएको छ । श्रमिकहरू संसारका निर्माणकर्ता हुन । नयाँ सीप, प्रविधी, र शिक्षाको आवश्यकताले श्रमिकको योगदानलाई अझ ठूलो बनाएको छ । आज हामी प्रविधि, रोबोटिक्स र डिजिटलाइजेसनको युगमा पुगिसकेका छौं । तर प्रविधिले श्रमिकको स्थान लिन सक्दैन, किनकि मानिसको सोच र भावनाबिना कुनै पनि कार्य संभव छैन । हामीले सबै श्रमिकलाई चाहे उनीहरूले खेतमा काम गर्छन, भवन निर्माण गर्छन, वा विदेशी भूमिमा श्रम गर्छन् आदर र सम्मानको साथ प्रस्तुत गर्नुपर्नेछ ।
श्रमिकहरूको मेहनतले नै समाज र राष्ट्रलाई समृद्ध बनाउँछ ।

नेपालमा श्रमिक आन्दोलनको शुरुवात र संघर्ष

नेपालमा श्रमिक आन्दोलनको शुरुआत २० औं शताब्दीको औधोगिकरणको सुरुवातसँगै प्रारम्भमा भएको थियो, नेपालको मजदुर आन्दोलनको इतिहासमा मनमोहन अधिकारी एक महत्वपूर्ण नाम हो । सन १९४७ मा विराटनगर जुट मिलमा भएको ऐतिहासिक मजदुर आन्दोलनमा मनमोहनले सक्रिय भूमिका खेल्नुभएको थियो । त्यो आन्दोलन नेपालमा संगठित मजदुर आन्दोलनको प्रारम्भिक चरण मानिन्छ । मनमोहन अधिकारीले मजदुरहरूको श्रम अधिकार, न्यूनतम ज्याला, सुरक्षित कार्य वातावरण र ट्रेड युनियन स्थापनाका पक्षमा आवाज उठाउनुभयो । त्यस क्रममा उहाँले जेल सजायसमेत भोग्नुपर्यो । नेपालमा बाम आन्दोलन र मजदुर आन्दोलन सँगसँगै अघि बढ्न थालेका थिए र मनमोहन अधिकारी त्यही अभियानका अगुवा थिए जसले मजदुर हितका धेरै कार्यक्रमहरू अघि बढाए ।

१९४० को दशकमा औद्योगिक क्षेत्रमा काम गर्ने श्रमिकहरूले सस्तो पारिश्रमिक, कामका घण्टा र शर्तहरूको विरोध गर्दै गरेका थिए । त्यो समयमा नेपालमा श्रमिकको अधिकार र सुरक्षा भन्ने कुरा खासै चिनिएको थिएन । तर, १९५० को दशकमा नेपालमा प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको प्रभावसँगै श्रमिकहरूले आफ्नो अधिकारको लागि आवाज उठाउन थाले । विशेषगरी २००७ सालको क्रान्ति (प्रजातन्त्र प्राप्ति) र २०४६ सालको जनआन्दोलन तथा ६२–६३ को आन्दोलनमा श्रमिक वर्गको ठूलो योगदान रह्यो । यो संघर्षले श्रमिकका समान अधिकार र न्यूनतम पारिश्रमिकको अधिकारलाई स्थापित गर्ने आधार तयार गर्यो । आज नेपालमा श्रमिकहरूको अधिकारका लागि कानूनी संरचना र व्यवस्था सुधार हुँदै आएको छ । यद्यपि अझै केही चुनौतीहरू रहेका छन, जसका लागि निरन्तर संघर्ष आवश्यक छ।

श्रमिकको योगदान र मुलुकका कानूनी सुधारहरू

आज नेपालका श्रमिकहरू कृषि, निर्माण, स्वास्थ्य, शिक्षा, यातायात र धेरै अन्य क्षेत्रमा योगदान पुर्याइरहेका छन । श्रमिकको योगदानको महत्व भन्नु भनेको समाजको निर्माणको आधार कुरा गर्नु हो । नेपालका श्रमिकहरूले केवल काम मात्र गर्दैनन, उनीहरूले राष्ट्र निर्माण, समाजको विकास र अर्थतन्त्रको स्थिरतामा महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्छन । नेपालमा प्रवासी श्रमिकहरूले पनि ठूलो योगदान गरेका छन, जस्ले रेमिट्यान्स पठाएर नेपालको अर्थतन्तन्त्रलाई मजबुत बनाएका छन ।

नेपालले श्रमिकहरूको हक र सुरक्षा सुनिश्चित गर्नका लागि २००१ सालको श्रमिक कानूनी ऐन पारित गर्यो । यसले श्रमिकको न्यूनतम पारिश्रमिक, कामका घण्टा, सुरक्षित कार्यस्थल र सामाजिक सुरक्षा जस्ता महत्वपूर्ण विषयका प्रावधानहरू समावेश गर्यो । तर अझै पनि कानूनी कार्यान्वयनमा समस्या छ ।

केपी ओलीको सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रम

समाजवादी दृष्टिकोण अन्तर्गत नेपालका वर्तमान प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली अघिल्लो पटक प्रधानमन्त्री हुँदा सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रमलाई थप महत्व दिई श्रमिकहरूको लागि सामाजिक सुरक्षा प्रणाली सुदृढ गर्नका लागि महत्वपूर्ण कदम चाल्नुभयो । सामाजिक सुरक्षा ऐन अन्तर्गत, श्रमिकहरूलाई स्वास्थ्य बीमा, पेन्सन योजना र कर्मचारीको दुर्घटना बीमा जस्ता सुविधा उपलब्ध गराइएको थियो । यसका साथै, सेल्फ–एम्प्लोयमेन्ट र स्वतन्त्र श्रमिकहरूको सुरक्षाका लागि योजना ल्याइएको थियो । यसो गर्दा, नेपालको श्रमिकको सामाजिक सुरक्षा र भविष्यको आर्थिक सुरक्षाको स्तर सुधार्न ठूलो कदम चालिएको थियो । आजकै दिन ओली सरकारले अव सरकारले नै रोजगारी र कामदार खोज्न सक्ने गरी एप सञ्चालनमा ल्याएको छ ।

श्रमिक आन्दोलनका उपलब्धिहरू र बाँकी काम

नेपालका श्रमिक आन्दोलनहरू धेरै सफल भएका छन । विभिन्न कानूनी सुधारहरूको नतिजा स्वरूप श्रमिकको सुरक्षा, न्यूनतम पारिश्रमिक, कामका घण्टा लगायतका पक्षमा सुधार आएको छ । आधुनिक नेपालमा श्रमिकहरूको हक र अधिकारलाई दुरुस्त बनाउन थुप्रै विधेयक र कानूनी प्रावधानहरू थपिएको छ । तर, आजको दिनसम्म पनि केही प्रमुख चुनौतीहरू शेष छन ।
– काम गर्ने अवस्थामा सुधार
– श्रमिकका हक र सुरक्षा
– समान वेतन र अत्यधिक कामको चाप
– प्रवासी श्रमिकहरूको संरक्षण
यी चुनौतीहरूको समाधान गर्न समाजको साझा प्रयास र सरकारको द्रुत कदम अत्यावश्यक छ । आउने दिनहरूमा नेपालका श्रमिकलाई समान अधिकार, उचित पारिश्रमिक, र सुरक्षित कार्य वातावरण दिलाउन हामीले एकजुट भएर संघर्ष गर्नुपर्नेछ । हामीले श्रमिकलाई केवल एउटा वर्गको रूपमा नभई राष्ट्र निर्माणको अभिन्न अंगको रूपमा सम्मान गर्न आवश्यक छ ।

आज श्रमिक दिवसको अवसरमा हामीले श्रमिकको संघर्ष, बलिदान र योगदानको कदर गर्नुपर्ने मात्र होइन, त्यही संघर्ष र बलिदानका आधारमा हामीले एक सशक्त समाज र समृद्ध राष्ट्रको निर्माण गर्नका लागि प्रतिबद्धता जनाउनु पर्छ । श्रमिकहरूको समान अधिकार, उचित पारिश्रमिक र सुरक्षित कार्य वातावरण हाम्रो प्राथमिकता हुनुपर्छ । आजको यो पावन अवसरमा हामी सबैले समाजमा समृद्धि ल्याउने श्रमिकको महत्व र न्यायपूर्ण श्रम सम्बन्धको सिर्जनाको लागि संकल्प गरौं । हामी सबै मिलेर एउटा यस्तो समाज र राष्ट्र निर्माण गर्न सक्दछौं, जहाँ सबैलाई समान अवसर र न्याय प्राप्त होस । श्रमिक दिवसको अवसरमा सबैलाई एकजुट भएर श्रमिकको सम्मानमा यो नारा उच्चारण गरौं– ‘श्रमिक जिन्दाबाद !’

प्रवासी नेपाली श्रमिकहरूको अवस्था

१. आर्थिक अवस्था र कारण
प्रवासी नेपाली श्रमिकहरूको ठूलो संख्या आर्थिक अभाव र रोजगारीको कमीका कारण विदेश जान्छन । नेपालमा रोजगारको अवसर सिमित छ र विशेषगरी कृषि, निर्माण र सेवा क्षेत्रका कामका लागि श्रमिकहरूको ठूलो संख्या विदेश जान बाध्य छन । उनीहरु प्रवासमा आफूले कमाएको रकम नेपालमा घरपरिवारको आवश्यकता र भविष्यको सुरक्षाका लागि रेमिट्यान्स पठाउछन ।

२. कामका कठिन परिस्थितिहरू
प्रवासी श्रमिकहरूको कामका शर्तहरू प्रायः कठिन र सुरक्षित छैन।
– धेरै अवस्थामा, पारिश्रमिक कम र अत्यधिक घण्टा काम गर्नुपर्ने हुन्छ ।
– श्रमिकहरूलाई अपर्याप्त आवास र खराब जीवनस्तरमा राखिन्छ ।
– श्रमिक शोषणका समस्याहरू पनि व्यापक छन, जसले मानवाधिकार उल्लङ्घन र कानूनी संरक्षणको अभाव सिर्जना गरेको छ ।
– श्रमिकको स्वास्थ्य सुरक्षा र बीमा जस्ता मुद्दाहरू पनि समस्याग्रस्त छन । यसका साथै, श्रमिक सुरक्षा र दुरदराजका कामका अवस्थाहरूको अनुगमन गर्नुपर्ने अवस्था पनि छ ।

३. शोषण र मानवअधिकार उल्लङ्घन 

– प्रवासी श्रमिकहरूलाई प्राय कानूनी अधिकार र सुरक्षाबाट बञ्चित गरिन्छ ।
– धेरैजसो कम्पनीहरू र कामदाताहरूले श्रमिकसँग अस्वीकृत व्यवहार गर्छन र उनीहरूको कामको शर्तहरूलाई तोड्छन ।
– ध्यान नदिइने श्रमिक शोषण र मानव तस्करीका घटनाहरू पनि आम समस्या बनिरहेका छन्।
– कामदारका अधिकारहरूप्रति कमजोर कानूनी संरचना र संवेदनशीलता नहुनुले यी समस्याहरूलाई अझ पेचिलो बनाउँछ ।
– श्रमिकको मानसिक र शारीरिक स्वास्थ्यमा समस्या आउने सम्भावना उच्च छ र यस्ता समस्या तुरुन्त समाधान गर्नको लागि कुनै प्रभावकारी नीति छैन ।

४. सांस्कृतिक र सामाजिक चुनौतीहरू

प्रवासी श्रमिकहरूको सांस्कृतिक र भाषिक भिन्नता पनि एक ठूलो चुनौती हो ।
– धेरै प्रवासी श्रमिकहरूलाई भाषा र संस्कृतिको असहमतिका कारण सामाजिक एक्लोपन र मानसिक दबाबको सामना गर्नुपर्छ ।
– एकलोपन र थकानका कारण मानसिक र शारीरिक स्वास्थ्यमा पनि नकरात्मक असर पर्न सक्छ ।
– प्रवासी श्रमिकहरूको परिवारसँगको दुरी र घरपरिवारका समस्याहरूले उनीहरूको मनोबलमा कमी ल्याउन सक्छ ।

५. पारिवारिक र रेमिट्यान्सको महत्व

प्रवासी श्रमिकहरूले नेपालका परिवारहरूलाई रेमिट्यान्स पठाउने माध्यमबाट ठूलो आर्थिक सहयोग पुर्याउँछन ।
– नेपालको अर्थतन्त्रको एक महत्वपूर्ण हिस्सा हो रेमिट्यान्स, जसले ग्रामीण विकास, शिक्षा, स्वास्थ्य र संस्थागत परियोजनाहरूमा ठूलो योगदान पुर्याउँछ ।
– यद्यपि, उच्च ऋण लिई विदेश जानुपर्ने र भव्य जीवनस्तरको अपेक्षासमेत श्रमिकहरूको मानसिक र आर्थिक तनावमा थप दबाब पुर्याउँछ ।

६. समाजिक सुरक्षा र सरकारको भूमिका

नेपाल सरकारले प्रवासी श्रमिकहरूको संरक्षण र सामाजिक सुरक्षाको लागि विभिन्न योजनाहरू सुरु गरेको छ ।
– प्रवासी श्रमिकहरूको सुरक्षा कानूनी संरचना सुदृढ पार्नका लागि श्रम मन्त्रालय र नेपाल सरकारका तर्फबाट कानूनी सुधारहरूको पहल गरिएको छ ।
– नेपाल सरकारले प्रवासी श्रमिकहरूको स्वास्थ्य, श्रमिक बीमा, र श्रमिक कल्याणका लागि योजनाहरू ल्याएको छ ।
– रोजगारको अवसर र श्रमिकहरूको कल्याणमा थप सुधारका कदमहरू लिइरहेका छन्।
– प्रवासी श्रमिकहरूलाई समान अधिकार र सुरक्षित कामको वातावरण सुनिश्चित गर्ने काम अझै चाँडो गर्न आवश्यक छ ।

समाधान र भविष्यका उपायहरू

– श्रमिकहरूको कानूनी सुरक्षा र अधिकारमा सुधार गर्न अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनहरु र द्विपक्षी सम्झौताहरूको कार्यान्वयन आवश्यक छ ।
– प्रवासी श्रमिकहरूको लागि मानवाधिकार संरक्षण र शोषण विरोधी नीति थप प्रभावकारी बनाउनु पर्छ ।
– नेपाल सरकार र प्रवासी मुलुकका सरकारले मिलेर श्रमिक सुरक्षा सम्बन्धी सुधारको कार्य अघि बढाउनु पर्छ।
– प्रवासी श्रमिकहरूको मानसिक र शारीरिक स्वास्थ्यका लागि प्रयोगात्मक योजना ल्याउने र स्वास्थ्य सेवाहरूको पहुँचलाई अझ सुधार गर्नुपर्छ ।
प्रवासी श्रमिकद्वारा नेपालको लागि उपलब्धिहरू
– रेमिट्यान्स प्रवासी नेपाली श्रमिकहरूको सबैभन्दा ठूलो योगदान भनेको रेमिट्यान्स हो ।
– नेपालको जीडीपीमा रेमिट्यान्सको योगदान ३० प्रतिशतभन्दा बढी छ।
– यो रेमिट्यान्स रोजगार सिर्जना, शिक्षा र स्वास्थ्यका लागि खर्चमा प्रयोग हुन्छ ।
– प्रवासी श्रमिकहरूले समाजमा नयाँ विचार र संस्कार ल्याएका छन ।
– उनीहरूले आफ्नो काम र कठोर परिश्रमबाट समाजलाई सशक्त बनाउँछन र समाजमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन मद्दत पुर्याउँछन ।

– आधिकारिक र कानूनी सुधारमा योगदान ः प्रवासी श्रमिकहरूको संघर्ष र आवाजले नेपाल सरकारलाई श्रमिक अधिकारको कानूनी सुधारका लागि कदम चाल्न प्रेरित गरेको छ ।
– नेपाल सरकारले प्रवासी श्रमिकहरूको श्रम सुरक्षा र स्वास्थ्य सुरक्षामा सुधार गर्नको लागि विभिन्न योजनाहरू ल्याएको छ ।
– श्रमिक कल्याणका लागि श्रमिक बीमा र सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रम सुरु गरिएको छ ।

सामाजिक संरचना र प्रकृतिक प्रकोप पछीको पुनर्निर्माण

२०१५ को भूकम्प लगायतको दैवि प्रकोप पछि प्रवासी नेपाली श्रमिकहरूले प्रभावित क्षेत्रको पुनर्निर्माणका लागि ठूलो योगदान गरेका छन । तत्कालिन राहत र पुनर्निर्माण कार्यहरूमा श्रमिकहरूको योगदानले घरहरूको मर्मत र नयाँ घर निर्माणमा ठूलो भूमिका निभाएको छ ।
५. कृषि र उद्योगमा योगदान

नेपालका प्रवासी श्रमिकहरूले कृषि र निर्माण उद्योगको सुधारमा योगदान पुर्याएका छन ।
– प्रवासी श्रमिकहरूको रेमिट्यान्सले कृषिमा लगानी गर्ने र कृषकहरूको मापदण्ड सुधार्न मद्दत पुर्याउँछ ।
– निर्माण उद्योगमा रेमिट्यान्सको योगदानले भवन निर्माण, इन्फ्रास्ट्रक्चर विकास र अन्य विकास परियोजनाहरूलाई प्रोत्साहन पुर्याउँछ ।
प्रवासी श्रमिकको चुनौतीहरू

१. श्रमिक शोषण र कानूनी असुरक्षा
प्रवासी श्रमिकहरूलाई अक्सर कानूनी संरक्षणको अभाव र शोषणको सामना गर्नुपर्छ ।
– कामका स्थानमा शोषण, अत्यधिक घण्टा काम, र न्यूनतम पारिश्रमिकका समस्याहरू आम छन ।
– मानवाधिकार उल्लंघन र धेरै देशहरूमा श्रमिकहरूको सुरक्षा व्यवस्था कमजोर रहेको छ ।

२. स्वास्थ्य र सुरक्षा
प्रवासी श्रमिकहरूको स्वास्थ्य बीमा र कामको सुरक्षाको व्यवस्था प्रायः कमजोर छ ।
– खासगरी निर्माण र औद्योगिक क्षेत्रमा काम गर्ने श्रमिकहरू शारीरिक चोट र स्वास्थ्य जोखिममा हुने खतरा रहेको छ।
– धेरै अवस्थामा, मृत्यूदर पनि उच्च छ, विशेष गरी निर्माण क्षेत्रका श्रमिकहरूमा ।

३. मानसिक र सामाजिक तनाव
प्रवासी श्रमिकहरूलाई मानसिक एक्लोपन र सांस्कृतिक तनावको सामना गर्नुपर्छ ।
– घर परिवारबाट टाढा रहेर काम गर्नु, भाषा अवरोध र कामको दबाबले उनीहरूको मानसिक स्वास्थ्यमा असर पुर्याउँछ ।
– प्रवासी श्रमिकको परिवारलाई सामाजिक सुरक्षा र परिवारिक समस्याहरूलाई सम्बोधन गर्न थप कदम चाल्नु पर्नेछ ।

निष्कर्ष
प्रवासी नेपाली श्रमिकहरूको योगदान अत्यन्त महत्वपूर्ण छ । यिनीहरूको सामाजिक, आर्थिक र सांस्कृतिक योगदानले नेपाललाई सशक्त बनाएको छ । यद्यपि, प्रवासी श्रमिकहरूको जीवनमा कठिनाइ, मानवाधिकार उल्लंघन, र शोषणका समस्या अझै कायम छन । नेपाल सरकार र अन्य सरोकारवालाहरूको कर्तव्य हो कि प्रवासी श्रमिकहरूको अधिकारको रक्षा र कामको स्थितिमा सुधार गर्ने कामलाई प्राथमिकता दिनुपर्ने आवश्यकता छ ।

आज श्रमिक दिवसको अवसरमा हामीले श्रमिकको संघर्ष, बलिदान र योगदानको कदर गर्नुपर्ने मात्र होइन, त्यही संघर्ष र बलिदानका आधारमा हामीले एक सशक्त समाज र समृद्ध राष्ट्रको निर्माण गर्नका लागि प्रतिबद्धता जनाउनु पर्छ । श्रमिकहरूको समान अधिकार, उचित पारिश्रमिक र सुरक्षित कार्य वातावरण हाम्रो प्राथमिकता हुनुपर्छ । आजको यो पावन अवसरमा हामी सबैले समाजमा समृद्धि ल्याउने श्रमिकको महत्व र न्यायपूर्ण श्रम सम्बन्धको सिर्जनाको लागि संकल्प गरौं । हामी सबै मिलेर एउटा यस्तो समाज र राष्ट्र निर्माण गर्न सक्दछौं, जहाँ सबैलाई समान अवसर र न्याय प्राप्त होस । श्रमिक दिवसको अवसरमा सबैलाई एकजुट भएर श्रमिकको सम्मानमा यो नारा उच्चारण गरौं– ‘श्रमिक जिन्दाबाद !’

(लेखक थापा प्रवासी नेपाली मञ्च अन्तराष्ट्रिय कमिटीका अध्यक्ष हुनुहुन्छ-सं)