काठमाडौं, भदौ १ । नेपाल दूरसञ्चार प्राधिकरणले टेरामक्स प्रविधि लागू गर्ने तयारी गरिरहँदा मङ्गलबार प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले ‘फोन रेडर्क गर्ने टेरामक्स लागू नहुने’ प्रष्ट पार्नुभयो । तर टेरामक्सले फोन कल रेकर्ड गर्नै नमिल्ने दूरसञ्चार क्षेत्रका विज्ञले बताएका छन् ।

बिज्ञहरुका अनुसार दूरसञ्चार सेवा प्रदायकले गुणस्तरमा त्रुटी देखिए कारबाहीमा पर्ने डरले आफ्नो सूत्रमार्फत प्रधानमन्त्रीस्तरमै प्रभावमा पारेको पाइएको छ । यस विषयमा अनेक कोणबाट बहस सुरु भएका छन् । सरकारले नेताहरूको फोन निगरानीमा राख्न टेरामक्स लागू गरेको हो भन्ने समाचार आएका छन् ।

तर यसमा सत्यता कति छ ? टेरामक्स के हो ? र किन लागू गरिँदैछ ? भन्ने विषयमा नेपाल दूरसञ्चार प्राधिकरणले प्रष्ट पनि पार्दै आएको छ । तर दूरसञ्चार सेवा प्रदायकले टेरामक्स प्रविधि लागू गर्दा उपभोक्तामाथि भइरहेको ठगी पर्दाफास हुने, कारबाही र जरिवानामा परिने त्रासकै कारण जसरी पनि टेरामक्स प्रणाली लागू गर्न नदिने प्रयास गरिरहेका छन् ।

के हो टेरामक्स प्रविधि ?

टेरामक्सले फोन कल रेकर्ड गर्छ भन्ने हल्ला चलिरहँदा यसको काम के हो भन्ने कुरा बुझ्न आवश्यक छ । टेरामक्स प्रविधिबाट नेपाल टेलिकम, एनसेलजस्ता दूरसञ्चार सेवा प्रदायक कम्पनीको गुणस्तर मापन र नियमन गरिन्छ ।

नेपाल दूरसञ्चार प्राधिकरणका कार्यकारी अध्यक्ष पुरुषोत्तम खनालका अनुसार दूरसञ्चार ऐनको दफा १७ ले नेपाल दूरसञ्चार प्राधिकरणलाई दूरसञ्चार प्रदायकहरूले प्रदान गरेको सेवाको महसुल र गुणस्तर तोकेबमोजिम छ कि छैन, नियामक निकायले निर्धारण गरेबमोजिम उपभोक्ताबाट असुल गरेको छ कि छैन भनेर परीक्षण गर्न टेरामक्स प्रणाली लागू गर्ने तयारी भएको हो ।

‘यो क्षेत्रबाट पाउनु पर्ने राजस्व राज्यले पाएको छ कि छैन, भिओआइपीजस्ता आपराधिक क्रियाकलाप नियन्त्रण गर्ने सन्दर्भमा यी विषय पहिचान र अध्ययन गरी नियामक निकायलाई रिपोर्टिङ गर्ने स्वचालित प्रविधि हो, यो प्रविधिले कुनै पनि व्यक्तिको फोन ट्यापिङ गर्दैन,’ खनालले भन्नुभयो । उहाँले नियामक निकायको आफ्नो कार्यक्षेत्र भित्र नपर्ने कुरा राज्यले लाउन नसक्ने बताउनु भयो । ‘कुरा प्रष्ट छ, राज्यले कसैको फोन ट्यापिङ नै गर्नुथियो भने नेपाल प्रहरीको केन्द्रीय अनुसन्धान ब्यूरोलाई भन्थ्यो होला । तर टेरामक्स प्रविधि फोन ट्यापिङसँग सम्बन्धित छैन,’ खनालले भन्नुभयो ।

कार्यकारी अध्यक्ष खनालले टेरामक्स प्रविधि लागू भएमा सेवा प्रदायकहरू बढी उत्तरदायी हुनुपर्ने बताउनु भयो । ‘दूरसञ्चार सेवा प्रदायकले उपभोक्तालाई लगाएको महसुलको सन्दर्भमा पहिले प्रष्ट पार्छु । तपाईले फोन गर्दा कति सेकेन्ड गर्नुभयो, कति मिनेट गर्नुभयो, त्यसको कति रुपैयाँ कति पैसा शुल्क लाग्थ्यो भन्ने कुरा जानकारीमा रहँदैन, थाहा हुँदैन । तपाईले कति डाटा प्रयोग गर्नुभयो, बाटोमा हिँड्दाहिँड्दै यो डाटा कति परिमाणमा प्रयोग गर्नुभयो, त्यसको कति शुल्क लाग्यो र कुन गुणस्तरको डाटा दिएको छ भन्ने कुराको जाँच गर्नकै लागि टेरामक्स प्रविधि लागू गरिएको हो,’ खनालले भन्नुभयो ।

उहाँका अनुसार फोन गर्दागर्दै काटियो, हेल्लो भन्दाभन्दै काटियो र त्यसमा चार्ज चढ्यो कि चढेन भन्ने कुरामा प्रष्ट मापदण्ड रहेका छन् । यस्तो अवस्थामा शुल्क काट्न नपाइने र शुल्क काटिएमा उपभोक्तालाई क्षतिपूर्ति दिनुपर्ने नियम रहेको छ । ‘तोकिएकै गुणस्तरको सुबिधा दिनुपर्ने प्रष्ट व्यवस्था गरिएको छ । दूरसञ्चार सेवा प्रदायक कम्पनीले तोकिएको गुणस्तर र मापदण्ड पुरा गरेको छ कि छैन भनेर भोल्युममा हेर्नलाई टेरामक्स प्रविधि उपयुक्त हुन्छ,’ खनालले भन्नुभयो ।

‘उपभोक्तामाथि ठगी रोकिन्छ’

दूरसञ्चार प्राधिकरणका कार्यकारी अध्यक्ष खनालले नेपालको दुई करोड ९२ लाख जनसंख्यामध्ये ७१ प्रतिशतको हातमा मोबाइल र ७१ प्रतिशत नागरिकको फोनको लाग्ने शुल्क र प्रयोग भइरहेको डाटा व्यक्तिगत रुपमा प्रत्येकको हेर्न असम्भव हुने बताउनु भयो । ‘त्यसैले यी कुरालाई एकमुस्ट हेरेर शंकास्पद गतिविधि पहिचान गरेर सेवा प्रदायकलाई जिम्मेवार बनाउने हिसाबले टेरामक्स ल्याएको हुनाले उपभोक्तामाथि हुने कुनै किसिमको ठगी नियन्त्रण गर्न सहज हुन्छ,’ खनालले भन्नुभयो ।

खनालका अनुसार अहिले जुन फोन ट्यापिङको हल्ला छ, त्यो विषय टेरामक्स प्रविधिभित्र पर्दैन, यो खुला टेण्डर प्रक्रियाबाट आएको हो, टेण्डर प्रक्रियामै यसको कामको विषय प्रष्ट थियो । उहाँले टेरामक्स कसैको निगरानी गर्ने भन्ने कुरा हुनै नसक्ने प्रष्ट पारे । ‘दूरसञ्चार सेवा प्रदायकको सिस्टममा समान रुपमा बस्छ । त्यसैले यसबाट कसैको निगरानी हुँदैछ भन्ने कुरा मित्था हो,’ खनालको भनाई छ ।

‘गुणस्तर नभए क्षतिपूर्ति दिनुपर्छ’

कार्यकारी अध्यक्ष खनालले टेरामक्स प्रणाली लागू भएपछि सबैभन्दा बढी उत्तरदायी दूरसञ्चार सेवा प्रदायक कम्पनी हुनुपर्ने बताउनु भयो । उहाँका अनुसार जसले उपभोक्तालाई ठगी गर्दै आएका छन्, उपभोक्ताले गुणस्तरीय सेवा पाएन भने क्षतिपूर्ति दिनुपर्छ, भ्वोइसको गुणस्तर भएन भने पनि क्षतिपूर्ति दिनुपर्छ ।

‘अहिलेसम्म मेरो सेवा ठिक छ, सबै राम्रो छ भनेका छन् । तर उपभोक्ताका तर्फबाट अधिकतम गुनासो आएकै छन् । मैले गुणस्तरीय सेवा पाइनँ, मैले टपअप गर्ने बितिकै पैसा काटियो भन्ने गुनासो उपभोक्ताबाट तपाई हामीले सुन्ने गरेकै छौँ । अब मेसिनले नै ठिक छ कि छैन भनेर जानकारी दिने भयो । उपभोक्तामाथि ठगी नहुने भयो, सेवा प्रदायकले क्षतिपूर्ति दिनुपर्ने भयो । उत्तरदायी हुनुपर्ने भयो,’ खनालले भन्नुभयो ।
गुणस्तर मापन कसरी हुन्छ ?

कार्यकारी अध्यक्ष खनालले टेस्ट ड्राइभमार्फत गुणस्तरको परीक्षण हुने बताए । ‘हामी टेस्ट ड्राइभ गर्छौ । टेस्ट ड्राइभ भनेको हाम्रो मेसिन गुडाएर जाँदा तोकेको मापदण्डको सेवा छ कि छैन भन्ने प्रमाणित भएको छ । दुरसञ्चार सेवाको गुणस्तर के छ भन्ने कुरा प्रष्ट आउँछ । भिओआइपी गतिविधि भएको भए निगरानी गर्न सकिन्छ,’ खनालले थप्नुभयो ।

उहाँले सरकारको आधिकारिक निकायकै प्रतिवेदनमा भिओआइपीबाट १२–१३ अर्ब चोरी हुने गरेको तथ्य आएको उल्लेख गर्दै यस्ता सम्पूर्ण पक्षलाई हेरेर राज्यको राजस्व सुरक्षित गर्नकै लागि दूरसञ्चार प्राधिकरणले यो प्रविधि लागू गर्ने तयारी गरेको बताउनु भयो । ‘दूरसञ्चार सेवा प्रदायकहरू पारदर्शी हुनुपर्छ । तोकिएको गुणस्तरको दिएको छ कि छैन । यदि छैन भने क्षतिपूर्ति दिलाउने कुरा पहिले कागजमा मात्रै थियो । अब मेसिनले परीक्षण गरेर प्रष्ट हुने भयो । त्यसैले सेवाप्रदायक बढी जिम्मेवार हुनुपर्ने भएकाले कोही–कोहीलाई त्रास भएको हो । तर अहिलेसम्म जे–जे भयो । अब उपभोक्ताको अधिकारको पक्षमा हामी अघि बढिसक्यौ । टेरामक्स लागू हुन्छ,’ कार्यकारी अध्यक्ष खनालले भन्नुभयो ।